آنفلوآنزا یک بیماری ویروسی تنفسی است که هم به صورت فصلی و هم به شکل پاندمیک بروز می‌کند. هر سال، به‌ویژه در فصل زمستان، آنفلوآنزای فصلی تا حدود یک میلیارد نفر را مبتلا می‌کند. این بیماری بعد از سرماخوردگی معمولی، یکی از شایع‌ترین عفونت‌های ویروسی دستگاه تنفسی به شمار می‌آید. در این مطلب به این بیماری، راهکارهای تشخیص، درمان و پیشگیری از آن می‌پردازیم.
آنفلوآنزا چیست؟
آنفلوآنزا یک بیماری بسیار مسری است که می‌تواند در کودکان و بزرگسالان در هر سنی پیش بیاید. این بیماری بیشتر در ماه‌های زمستان شایع است، یکی از دلایل این مسئله این است که افراد در این فصل، زمان بیشتری را در فضاهای بسته و در تماس نزدیک با یکدیگر می گذرانند. ویروس آنفلوآنزا به‌راحتی با سرفه، عطسه یا لمس سطوح آلوده منتقل می‌شود. خطر بروز آنفلوآنزا های شدید، در کودکان خردسال، سالمندان، زنان باردار و افراد با بعضی مشکلات زمینه‌ای مثل آسم یا سایر بیماری‌های ریوی بیشتر است.
علائم رایج آنفلوآنزا
علائم آنفلوآنزای فصلی می‌تواند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد اما معمولاً شامل موارد زیر است:
- تب بالاتر از 8/37 درجه سانتی‌گراد (که معمولاً دو تا پنج روز ادامه پیدا می‌کند)
- سردرد و دردهای عضلانی
- ضعف و خستگی (که ممکن است چند هفته طول بکشد)
- سرفه و گلودرد در بعضی موارد
بیشتر افراد مبتلا به آنفلوآنزا دچار تب و دردهای عضلانی می‌شوند و بعضی علائم شبیه سرماخوردگی (مثل آب‌ریزش بینی و گلودرد) را هم نشان می‌دهند.
عوارض آنفلوآنزا
بیشتر افرادی که به آنفلوآنزا مبتلا می‌شوند، ظرف چند روز تا حدود دو هفته بهبود پیدا می‌کنند، اما در بعضی افراد، ابتلا به آنفلوآنزا می‌تواند با بروز عوارضی همراه باشد که شایع‌ترین آن‌ها پنومونی (ذات‌الریه) است. پنومونی یک عفونت جدی ریه محسوب می‌شود و احتمال بروز آن در گروه‌های زیر بیشتر است:
- کودکان خردسال
- افراد بالای شصت‌وپنج سال
- افراد ساکن در مراکز مراقبت طولانی‌مدت ( مثل خانه‌های سالمندان)
- افراد مبتلا به بعضی بیماری‌ها مثل دیابت یا بیماری‌هایی که قلب یا ریه‌ها را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.
- افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف، مثل کسانی که پیوند عضو انجام داده‌اند.
تشخیص آنفلوآنزا
تشخیص آنفلوآنزا معمولاً بر اساس علائم (تب، سرفه و درد عضلانی) انجام می‌شود. آزمایش‌های آزمایشگاهی برای تشخیص آنفلوآنزا در بعضی موارد انجام می‌شوند؛ از جمله زمانی که یک همه‌گیری جدید آنفلوآنزا در جامعه پیش می‌آید و همین‌طور در بیمارانی که بیشتر در معرض خطر بروز عوارض این بیماری قرار دارند.
درمان آنفلوآنزا
بیشتر افراد مبتلا به آنفلوآنزا بدون نیاز به درمان، طی یک تا دو هفته بهبود پیدا می‌کنند. البته گاهی عوارض جدی ناشی از آنفلوآنزا پیش می‌آیند.
درصورت بروز موارد زیر، باید خیلی سریع به پزشک مراجعه کنیم:
- تنگی نفس یا مشکل در تنفس
- درد یا فشار در قفسه سینه یا شکم
- علائم کم‌آبی بدن (مثل سرگیجه موقع ایستادن یا کاهش ادرار)
- گیجی
- استفراغ مداوم یا ناتوانی در نوشیدن مایعات کافی
در کودکان، علاوه بر موارد بالا، علائم زیر هم هشداردهنده به‌شمار می‌آیند:
- کبودی یا تغییر رنگ پوست به آبی یا بنفش
- تحریک‌پذیری شدید و آرام نگرفتن در آغوش
- نداشتن اشک موقع گریه (در شیرخواران)
- تب همراه با بثورات پوستی
- سخت بیدار شدن
گروه‌های زیر بیشتر در معرض خطر بروز عوارض ناشی از آنفلوآنزا قرار دارند :
- زنان باردار
- کودکان خردسال (کمتر از پنج سال، به‌ویژه زیر دو سال)
- افراد شصت‌وپنج سال و بالاتر
- افراد با بعضی شرایط یا بیماری‌ها، از جمله:
- بیماری‌های مزمن ریوی (مثل آسم)
- بیماری‌های قلبی
- دیابت
- بیماری‌هایی که منجر به تضعیف سیستم ایمنی می‌شوند مثل عفونت HIV
- پیوند عضو
اگر ما یا فرزندمان علائم آنفلوآنزا داریم و در یکی از این گروه‌ها قرار می‌گیریم، باید با پزشک خود تماس بگیریم.
درمان علائم آنفلوآنزا
درمان علائم آنفلوآنزا می‌تواند به بهبود احساس ما در دوره بیماری کمک کند، اما بیماری را سریع‌تر از بین نمی‌برد. اقدام‌های زیر در دوران ابتلا به آنفلوآنزا توصیه می‌شود:
- تا زمان رفع کامل بیماری استراحت کنیم، به‌ویژه اگر بیماری شدید است.
- مایعات را به میزان کافی بنوشیم تا دچار کم‌آبی نشویم. یکی از راه‌های بررسی کافی بودن مصرف مایعات، توجه به رنگ ادرار است. ادرار طبیعی باید زرد کمرنگ تا تقریباً بی‌رنگ باشد. اگر به اندازه کافی مایعات مصرف کنیم، باید هر سه تا پنج ساعت یک بار دفع ادرار داشته باشیم.
- استامینوفن می‌تواند تب، سردرد و دردهای عضلانی را کاهش بدهد.
داروهای ضدویروس درمان آنفلوانزا
همه افراد مبتلا به آنفلوآنزا به مصرف داروی ضدویروس نیاز ندارند. تصمیم‌گیری درباره استفاده از داروهای ضد ویروس با درنظرگرفتن مواردی مثل شدت بیماری و وجود عوامل خطر عوارض آنفلوآنزا در فرد بیمار، توسط پزشک معالج صورت می‌گیرد.
نقش آنتی‌بیوتیک‌ها در درمان آنفلوآنزا
آنتی‌بیوتیک‌ها در درمان آنفلوآنزا (که یک بیماری ویروسی است) هیچ نقشی ندارند و استفاده از آن‌ها فقط در صورتی لازم می‌شود که عوارض باکتریایی ناشی از آنفلوآنزا، مثل پنومونی، عفونت گوش یا سینوزیت باکتریایی بروز پیدا کرده باشند. مصرف نادرست آنتی‌بیوتیک‌ها می‌تواند به بروز عوارض جانبی و مقاومت آنتی‌بیوتیکی منجر شود.
پیشگیری از آنفلوآنزا
مؤثرترین راه پیشگیری از ابتلا به آنفلوآنزا دریافت واکسن سالانه آنفلوآنزا و رعایت اقدام‌های ساده کنترل عفونت مثل شست‌وشوی دست‌هاست.
واکسن آنفلوآنزا: موثرترین راه پیشگیری از آنفلوآنزا
تزریق واکسن آنفلوآنزا مؤثرترین راه برای کاهش احتمال ابتلا به این بیماری است. افرادی که واکسینه می‌شوند، نسبت به افراد واکسینه‌نشده، کمتر در معرض بیماری و مرگ ناشی از آنفلوآنزا قرار دارند.
چه کسانی باید واکسن آنفلوآنزا بزنند؟
واکسن آنفلوآنزا برای همه افراد شش ماه به بالا توصیه می‌شود. اهمیت واکسیناسیون در گروه‌های زیر بیشتر است:
- بزرگسالان پنجاه سال به بالا( به‌ویژه افراد بالای شصت‌وپنج‌سال)
- افراد ساکن در خانه‌های سالمندان یا مراکز مراقبت طولانی‌مدت
- بزرگسالان و کودکان مبتلا به بیماری‌های مزمن قلبی یا ریوی (از جمله کودکان مبتلا به آسم)
- بزرگسالان و کودکان مبتلا به بیماری‌های مزمن مثل دیابت یا بیماری کلیوی
- بزرگسالان و کودکان مبتلا به عفونت HIV یا افرادی که پیوند عضو یا پیوند سلول بنیادی دریافت کرده‌اند
- افرادی که در طول فصل آنفلوآنزا برنامه بارداری دارند
- بزرگسالان و کودکانی که ممکن است ویروس را به افراد پرخطر(از جمله گروه‌های فوق) منتقل کنند، از جمله کارکنان بخش سلامت، پرسنل خانه سالمندان و کسانی که با فرد پرخطر در یک خانه زندگی می‌کنند.
بهترین زمان تزریق واکسن آنفلوآنزا
به این دلیل که ویروس آنفلوآنزا هر سال کمی تغییر (جهش) پیدا می‌کند، لازم است هر سال واکسن جدید را قبل از شروع فصل آنفلوآنزا و بلافاصله بعد از در دسترس قرار گرفتن آن، تزریق کنیم. در کشورهایی مثل ایران که در نیمکره شمالی قرار دارند، فصل آنفلوآنزا معمولاً از آبان (نوامبر) شروع می‌شود و تا اردیبهشت (آوریل) ادامه دارد.
اثربخشی واکسن آنفلوآنزا
افرادی که واکسینه می‌شوند، آنتی‌بادی‌ای تولید می‌کنند که بعد از مواجهه با ویروس، آن را از بین می‌برد. تولید آنتی‌بادی حدود دو هفته زمان می‌برد. واکسن معمولاً پنجاه تا هشتاد درصد افراد واکسینه‌شده را در برابر ابتلا محافظت می‌کند.
اگر بعد از واکسیناسیون همچنان به آنفلوآنزا مبتلا شویم، علائم ما خفیف‌تر و مدت بیماری ما کوتاه‌تر از دوره آن در افراد واکسینه‌نشده خواهد بود.
عوارض جانبی واکسن آنفلوآنزا
واکسن تزریقی آنفلوآنزا ممکن است به بروز واکنش‌هایی در محل تزریق از جمله قرمزی، تورم یا درد منجر شود.
عوارض احتمالی دیگر شامل بدن‌درد، سردرد و تب خفیف (کمتر از ۳۸ درجه سانتی‌گراد) می‌شوند. این مشکلات معمولاً خفیفند و طی یکی دو روز برطرف می‌شوند.
بسیاری افراد درباره ایمنی واکسن آنفلوآنزا نگرانند. اما برای بیشتر افراد، خطر عوارض واکسن بسیار کمتر از خطر عوارض ابتلا به آنفلوآنزاست. هیچ واکسنی برای همه افراد صددرصد ایمن نیست، اما واکسن آنفلوآنزا در کل کم‌خطر محسوب می‌شود.